Туркулаах кистэлэҥнэрэ
Обложка
Никифоров Семен Осипович

Туркулаах кистэлэҥнэрэ

Якутскай

Саха сиринээҕи кинигэ издательствота

1971

119 с.

Краткое содержание

Ньукулаас билигин да, бэйэ-бэйэтигэр сөрү-сөп эттээх-сииннээх, көннөрү сырыттаҕына накылдьыйан хаамар, тас көрүҥүттэн көрдөххө, саас ортолоох курдук киһи. Кини дараҕар кэтит сарыннаах, улахан уҥуохтаах, ол гынан баран көрүҥэр сөп түбэспэт ураты нарын-намчы майгылаах. Кини кэргэнэ эдэр сааһыгар элбэх эрэйи көрсөн, доруобуйата эрдэ мөлтөөн, сүүрбэччэ сыллааҕыта өлбүт. Онтон ыла кини кэргэннэммэтэх, оҕотун бэйэтэ көрөн-истэн улаатыннарбыта. Ньукулаас быйыл эмиэ колхоһун иитиэх хара саһылларын аһылыгар анаан тайахтыы тахсар буолар.
Туркулаах үрэҕин үрдүгэр тиийэн кэлэр, хотоҥноох былыргы самнархай, туруору балаҕаҥҥа хонугун оҥостон сыттаҕына, ыалдьыт киирэн кэлэр. Ыалдьыт эргэ хара сэлээппэлээх, кубарыйбыт былыргы байыаннай гимнастеркалаах, билигин да халыҥ эттээх-сииннээх оҕонньор киһи. Кыыбаайы кырдьаҕаһа Киргиэлэй Бэрииһэбис Испирдиэнэп эбит.
Урукку былаас саҕана Кыыбаайыга Баадай Барыыс эрэ соҕотоҕун суон сураҕыран олорбут...Будулҕаннаах сүүрбэһис сыллар саҥаларыгар Баадай Барыыс үөрэхтээх уолунуун Киргиэлэйдиин үгүс хараҥа дьыалалары оҥорбуттар. Ол хараҥа дьыалалартан сорохторо, ордук ынырыктара-сидьиҥнэрэ, икки атахтаахха билиҥҥэ диэри биллибэккэ, күдэрик туманнарынан бүрүллэн турдахтара...
Баадай Барыыс уолунуун – Киргиэлэйдиин сэрии кэмигэр халаабыт көмүстэрин уонна түүлээхтэрин илдьэ чып кистэлэҥинэн күрүүргэ тэриммиттэр. Кинилэр хайдах эмэ гынан хайаан да Охотскайга түһэр, онтон муора суднотугар олорон Японияҕа тиийэр былааннаммыттар. Спиридоновтар турку, ыҥыыр табаларынан бэрт уһуннук, олус сэрэхтээхтик айаннаан, саас уу-хаар харылаччы тахсыыта Учур хайаларын нөҥүө түспүттэр. Баран иһэн Ньукулаас аҕатын, ревкому Уллуҥнуур Охонооһойу көрсөн өлөрөн кэбиһэллэр, өлүгү ууга быраҕаллар. Ол бириэмэҕэ кыһыллар кэлэллэр, үксүлэрэ буулдьаҕа таптаран өлөллөр Киргиэлэй аҕата Баадай барыыс эмиэ. Киргиэлэй Мэрбэҥниир Миитэрэй диэн бэрт куттамсах киһилиин иккиэйэх эрэ хаалаллар. Ол киһитин кэнники саанан ытан өлөрөн кэбиһэр. Кини Охотскайга тиийэр, ол кэнниттэн түөрт уонтан тахса сыл биллибэккэ ааһар. Дойдутугар эргиллэн кэлэр. Илиитигэр докумуон, араас грамота толору этэ.... Спиридоновтар хараҥа дьыалалара хайыы-үйэ умнуллубут этэ. Ол сыллар тухары Киргиэлэй аҕата кэриэс хаалларбыт кылаатын көрдүүр сыаллаах-соруктаах, кылааты көрдүүр карталаах. Ол иһин бу Туркулаах үрэҕэр көрдүү кэлбит.
Николай Иванович Зарницын аҕыс киһилээх экспедицията бу хамсаабат хара тайҕаны кэтэн айаннаабыта үс ыйтан ордубут. Ньукулаас уола Афоня Саввин экспедицияҕа сылдьыбыта үһүс сыла буолбут. Зарницын алҕас оһолго түбэһэн, атаҕын эчэтэн Костя диэн уоллуун болуотунан устан Балыктаах үрэҕэр нэһилиэккэ тиийэллэр. Онтон экспедицияны Афоня уол салайа хаалар. Кинилэр Туркулаах үрэҕэр кэлэннэр хаһыллыбыт буору лотуокка кута-кута сууйа олороннор көмүс булаллар. Дьүүллэһэн баран үрүйэлэрин Быйаҥнаах диэн ааттыырга быһаарыналлар. Сарсыҥҥы күнүгэр вертолет тиийэн кэлэр. Сөбүлүүр кыыһа, чугас доҕоро Зоя кэлсибит буолар. Зоя үөрэҕэр бастыҥ, комсомольскай тэрилтэ секретара, самодеятельнаһы тэрийиигэ биир тутаах киһи: бэртээхэй ырыаһыт, үҥкүүһүт, бастыҥ конферансье. Кини үөрэҕин эмиэ быйыл бүтэриэхтээх, оччоҕо Афонялыын ыал буолуохтаахтар.
Экспедиция дьоно, Быйаҥнаахха нэдиэлэттэн ордук кэм устатыгар үлэлээннэр, балачча көмүһү булаллар. Зоя сыыр үрдүттэн, быстыбыт сириттэн тимир дьааһык быган турарын булар. Луомунан күлүүһүн тылын алдьатан арыйаллар. Алта кирпииччэ кыһыл көмүс уонна күндү түүлээх баар буолар дьааһыкка, ойоҕоһугар “Б.С.С.» диэн буукубалар дириҥник дьөлүтэ баттаммыттар. Кэнбиэрдээх сурукка бу кылааты Борис Семенович Спиридонов бэйэтин уолугар Григорий Борисовичка анаммыта суруллубут уонна атын кимиэхэ да тиксибэтин туһунан ыйыллыбыт буолар.
Киэһээ хойукка диэри балаакка иһигэр улахан сүбэлэһии кэнниттэн булбут кылааттарын сарсыарда эрдэ оройуон киинигэр ыытарга быһаарыналлар. Сорудаҕы Кыым толорорго ылынар. Ол бириэмэҕэ Киргиэлэй оҕонньор улаханнык быста сылайан эмиэ сыыр быарыгар умса быраҕылла сытар туга да суох тимир дьааһыгы булар. Күлүүһүн көрөн аҕатын киэнин билэр, кыыһырар-абарар. Кини сыала диэн кылааты булан, саатар өлөр үйэҕэ, кырдьар сааска кыһалҕата суох олоруу диэн этэ. Бу баайын кини уолугар хаалларыахтааҕа, онтон уола – эмиэ оҕотугар. Уҥуор балаакка баарын көрөр, ону маныыр.
Ньукулаас биир күн тайахтыы сылдьан бинтиэпкэ тыаһын истэн барар, дьэ онно оҕонньор Киргиэлэй уонна экспедиция уола Кыым хам тутуһан, өрүтэ мөхсө сыталларыгар тиийэр. Ньукулаас саа быатынан оҕонньору илиитин кэдэрги кэлгийэр. Кыым барытын кэпсиир, экспедицията көмүс булан ону оройуоҥҥа илдьэ биэрэ баран истэҕинэ, бу оҕонньор тоһуйан быһаҕынан көхсүгэ аста диэн этэр.
Ньукулаастаах ити күн тыынан бэрт эрэйинэн, олус бытааннык айаннаан иһэннэр, рыбнадзор катерын көрсөллөр. Катер кинилэри оройуон киинигэр тиэрдэр. Управление болдьообут күнүгэр вертолет кэлэн, экспедиция дьонун илдьэр. Афоня Якутскайга тиийбитигэр Государствоҕа куттал суох буолуутун комитетыгар ыҥыран, көмүһү хайдах булбутун сиһилии кэпсиир. Государствоҕа улахан туһаны оҥорон: Туркулаах дьикти кистэлэҥнэрин арыйан, баайдаах сири булан уонна кылааты булан хара дьыаланы арыйан, хараҥа буруйдаах бандьыыты туттаран хайҕабылы ылаллар.
Ити кэнниттэн биэс сыл биллибэттик ааһар. Афанасий Николаевич Саввин партияны салайан тайҕалаары сылдьар. Кэргэнэ Зоя быйыл тохтуур, оҕолоро кырата бэрт.

Кинигэ ис хоһоонун кылгастык кэпсээтэ вед. библиотекарь Нарыйа Васильева, СӨ национальнай библиотеката, Оҕо ааҕар киинэ

Никифоров, Семен Осипович
Туркулаах кистэлэҥнэрэ / Семен Никифоров. - Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1971. - 118, [1] с.

Войдите в систему, чтобы открыть документ

Вам будет интересно