Кырыыстаах таас: сэһэн
Обложка

Кырыыстаах таас: сэһэн

Якутскай

Саха сиринээҕи кинигэ издательствота

1982

142 с.

Краткое содержание

Лөкөй сурулларынан Омуоһап Лөгөнтөйгө, Буйуҥда өрүскэ олосуйбута уонтан тахса сыл буолбут. Үрдүк уҥуохтаах, кытархай хааннаах, кимистигэс сүүһүн аннынан сабыччы көрбүт, кэтит нүксүгүр көҕүстээх, бэйэтин лаппа кыанар күүстээх-уохтаах аҕамсыйа баран эрэр киһи. Сайын аайы икки чороччу улаатан эрэр уолаттарын батаһыннара сылдьан оттуур буолан, биэс-алта сүөһүнү сыл таһаараллар.
Миитэрэй орто курбуу уҥуохтаах, сырдык хааннаах сүүрбэтиттэн эрэ тахсыбыт эдэр киһи, Сиидэр кинээскэ сылгыһыт уолунан сылдьар. Лөкөйгө ыалдьыттыы кэлэр. Киэһэлик аһылык кэмигэр ыҥыыр аттаах нуучча дьоно киирэн кэлэллэр.
Лөкөй күһүн Сиридикээн үрэхтэн булбут тааһын көрдөрөр, соһуйаллар, ол тааһа кыһыл көмүс буолара биллэн тахсар. Лөкөй итэҕэйбэт кыһыл көмүс таас буоларын, бу дойдуга ама кыһыл көмүс үөскүө дуо диэн. Сөбүлэһэн баран ыалдьыттарыгар кыһыл көмүс тааһын чэйгэ, хас да баайыы сэбирдэх табахха, уһуктаах үс улахан куһуок саахарга атастаһар. Уонна ыалдьыттар бу тааһы хантан булбутун ыйан-кэрдэн биэрэригэр көрдөһөллөр. Лөкөй илдьэн сирин көрдөрөр, үлэһиттэр лаппаакыларын ылан хаһан үлэлээбиттэринэн бараллар. Эрэйи-кыһалҕаны эҥэрдэринэн тэлэн, төрөөбүт-үөскээбит сирдэриттэн бачча ыраах кырыы дойдуга тэбиллибит эдэр дьону аһына саныыр. Өймөкөөҥҥө көмүстээх үрэх баарын истэн кэлбиттэр ыраах Бодойботтан Бористаах Сафейка.
Төрөл көрүҥнээх, толлугаһа суох сытыы тыллаах-өстөөх Борис Шафигуллины бириискэ үлэһиттэрэ бары сөбүлүүллэр. Кинини судургутан Бориска диэн ыҥыраллар. Сафей Гайфулинныын кинилэр эт саастыылар. Отут биэстэригэр сылдьаллар. Аҕыйах саҥалаах, үлэҕэ-хамнаска, судургу доҕорун Бориска сөбүлүүр. Дьиҥэр Сафейка курдук үлэһит, киниэхэ бэриниилээх доҕоро суоҕа буоллар, Бориска бачча ыраах дойдуга соҕотоҕун кэлбэтэҕэ чахчы. Билигин төһө да быстан-ойдон сырытталлар, кэм иккиэ буоллаххтара дии, хардарыта өйөнсүһэн сылдьаллар. Лөкөй оломун таһыгар биэс-алта сиринэн дьөлүтэ хаһан сууйдулар, да мэлийэллэр. Сайыннары-кыһыннары үлэ бөҕө көрсөллөр, сүүрбэччэ иини хаһаллар. Сыл ааһар.
Сайынын үлэлэрин тохтотоннор Сиидэр кинээскэ от оттоһоллор, балтараа тыһыынча бугулу ылан оттообут сирдэрин бүтэрэллэр. Ол сылдьан Бориска сөтүөлүү сылдьан бэл дьикти таастары булан ылар, таастарга дьиҥнээх үөннэр хам сыстан хаалбыттар. Миитэрэй ону көрөн сөбүлээбэт, дьиксинэр, Ойуун кыырбыт тааһа диир, киһи ыарыытын ылан бу тааска биэрбит диэн.
Күһүн кэлэр. Дьэ күүтүүлээх көмүс көстөр, соһуччу үөрүү, дьол буолар. Хас даҕаны кулахы, таракаан саҕа куһуоччуктары булаллар. Дьон хаһыытаспытынан ойон туран куустуһа түһэллэр. Бу үөрүүлээх түгэн туһа диэн кинилэр икки сыллааҕыта манна ыраах дойдуттан кэлбиттэрэ. Ити кэм иһигэр төһөлөөх элбэх ыарахаттары, мэһэйдэри туораабыттара, үлэни-хамнаһы көрсүбүттэрэ буолуой? Төһөлөөх өй-санаа тууйуллар, харах хараҥарар күчүмэҕэйдэрин ааспыттара буолуой? Ол барыта биир күн дьоллоох түгэнинэн умнулуйбут курдук буолар. Барыта биир кылгас түгэннээх сотуллан хаалар. Эрэл уота умайар.
Старателлар уонча хонук устата күүскэ үлэлииллэр. Салҕыы хаалан көмүс хостуурга быһаарыналлар, кыстыгы туоруо суохпут диэннэр, Борис Сафейканы Солобуйуоп диэн атыыһыкка ыытар көмүһү эргитэн ас-таҥас оҥороору.
Сафейка барбыта ыйтан ордор. Борис доҕорун күн аайы кэтэһэр да, киһитэ кэлэн биэрбэт. Киһитэ туох эрэ быһылааҥҥа түбэһэн тиийбэтэх буоллаҕа диэн ыар санааҕа ылларан аанньа аһаабат да, утуйбат буолар. Лөкөй кэлэн, кинээс Бориһы Сэйимчээҥҥэ кэллин диэн илдьиттээбитин этэр уонна Сафейканы Уолаҕа саллаакка туппуттарын туһунан. Бория Сафейка барыаҕыттан ыла куруук күнэ-дьыла тиийбэт, солото суох курдук сылдьар буолар. Ырыы – сылайыы ыраатар, сырата-сылбата быстар. Сирэйэ тарбах эрэ көстөр гына хойуу хара түүнэн саба үүнэр. Баттаҕа кырыллыбакка бэргэһэ баппат буола үллэр, саннын байаатыгар тиийэ арбайан түһэр.
Кини сэбиргэхтэтэн ыалдьыаҕыттан ыла ыйтан ордук кэм ааһар. Хаста даҕаны өйүн сүтэрэн туймарталаан ылар. Түүнүн түлэкэтийэн, баттатан аанньа утуйбакка эрэйдэнэр. Саатын иитэн хоонньоһон утуйар. Аанньа аһаабакка ыран-дьүдэйэн быһа охсубут быһаҕаһа, хайа охсубут аҥара эрэ хаалар. Өлөр өлүү иннин өҥөйөн турар өрүһүллүбэт дьылҕаламмытын билинэн саҥата суох өрүтэ бөтүөхтээн ытаан ылар.
Биир күн Миитэрэй Лөкөйгө кэлэр, Бориска сылдьан ааһыам диэн этэр, Лөкөй чубуку этин бэрсэ таарыйа барсар. Борис дьиэтигэр тиийэн чугаһаан истэхтэрин аайы Лөкөй дьиксинэрэ улаатан иһэр. Сотору иннилэригэр дьиэ түннүгэ-үөлэһэ кырыаран көстөр. Аан тэлэччи аһыллан турарар көстөр. Дьиксинэ туттан дьиэҕэ киирбиттэрэ, ким да суох. Ынырык өлүү дьулаан хартыыната кинилэр иннилэригэр арыллар. Тииткэ өйөнөн аҥар атаҕын устан, иин түгэҕэр тугу эрэ көрө сатыырдыы, иччитэ суох килэгир харахтарынан биир сири тобулу одуулаан Борис умса нөрүйэн олорорун булаллар. Аҥар илиитин тобугар өйөөн иһирдьэ иин түгэҕин диэки тугу эрэ көрдөрөн эрэрдии сөмүйэтинэн ыйбыт, тоҥон хаалбыт. Дулҕа аһыныы арбайбыт баттаҕын үрдүгэр, маҥан бэргэһэни сэгэччи уурбуттуу, кыраһа хаар саба түспүт.
Лөкөй аһынан ытыыр. Кини икки сыллааҕыта бу үрэх сүнньүттэн кырыыстаах кыһыл тааһы булан дьоҥҥо атыылаабытыттан, онтуката абааһы иҥмит аптаах таас, кыдьык иҥмит кырыыстаах кылаат эбит, дьоҥҥо биэрэн иҥсэлэрин көбүтэн, оботторун күөдьүтэн тыын быһынна диэн мунчаарар. Миитэрэйдиин Борис өлүгүн көмөн уҥуох туталлар. Кэлин тиһэҕэр “төбөтүнэн моһуогураахтаабыт буоллаҕа” диэн түмүккэ кэлэллэр. Бука ойуун абааһыта буулаатаҕа, былырыыҥҥыттан быһа саанар, кыраһар-таныһар буолбут сурахтааҕын истибиттэрэ-көрбүттэрэ.

Кинигэ ис хоһоонун кылгастык кэпсээтэ вед. библиотекарь Нарыйа Васильева, СӨ Национальнай библиотеката, Оҕо ааҕар киинэ

Тумарча
Кырыыстаах таас : сэһэн / Василий Егоров. - Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1982. - 141, [1] с.

Войдите в систему, чтобы открыть документ

Вам будет интересно